KPSS İslamiyet Öncesi Türk Devletleri Kültür Ve Medeniyet: Bu makalemizde KPSS öğrencilerine kolaylık sağlayacak islamiyet öncesi türk tarihi kpss ve kpss türk tarihi soruları rahatlıkla çözdürecek ders notlarına yer verdik. Tarih kpss ders notları için sayfamızı takip etmeyi unutmayın. Kpss tarih ders notları özet:

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİ KÜLTÜR VE MEDENİYET

İlk Türk Devletlerinde Devlet Anlayışı

• Türklerde devlete İl (el) adı verilirdi.
• İl aynı zamanda barış anlamında kullanılmıştır.
• Devleti yöneten hükümdar yönetme yetkisini Gök tanrı dan alır ve yaptığı tüm işlerden de Gök Tanrı ya karşı sorumludur.
• Ancak Hükümdar devleti keyfi yönetemez, hükümdarın yetkilerini Töre ve Gök tanrı dini kısıtlardı.
• Türkler Devlete baba, Vatana(ülke) ana demişlerdir.

Devlet Yönetimi

• Devletin başında Hakan, Kağan, Han unvanlarını taşıyan hükümdarlar vardı.
• Yabgu, Han’dan sonra gelen en büyük makamdır.
• Türk hükümdarlarına yönetme hakkının Tanrı tarafından verildiğine inanılıyordu. Bu inanışa Kut denilmekteydi.
• Kut inancı kurulan devletlerin yıkılışında en önemli faktördür.
• Devlet işleri Kurultay denilen mecliste görüşülür karara bağlanırdı.
• Ülke hanedan üyelerinin ortak malı sayılırdı. (Osmanlıya kadar)
• Bu gelenek (veraset sistemi) Türk devletlerinin kısa sürede yıkılmasına neden olmuştur.
• Hükümdar kutsal sayılır ve ona Tanrı tarafından bazı güçler verildiğine inanılırdı.
• Kut inanışı nedeniyle hükümdarlar gücünü meşrulaştırmıştır.

İkili Teşkilat:

• Batıda Yabgu, Doğuda Hakan
• İkili teşkilat, Asya Hunları hariç tüm devletlerde kullanmıştır. Göktürk ve Uygurlar da ise ülke doğu-batı olarak ikili teşkilatla yönetilirdi. Doğuda kağan batıda ise hanedan üyeleri vardı.

Kurultay (Toy/Kengeş) (bugünkü Bakanlar Kurulu)

• İlk Türk devletlerinde devleti ilgilendiren konuların görüşülüp karar bağlandığı meclislere Kurultay ya da Toy denirdi.
• Kurultay üyelerine Toygun denilirdi.
• Üyeleri: Hakan, Hatun, Vezirler, Devlet memurları, Boy Beyleri, İleri Gelenler, Hanedan üyeleri, Komutanlar ve halkın ileri gelenleri kurultaya katılırdı
• Kurultay bazen Danışma, bazen Karar organıdır.
• Hakan töreye uymazsa kurultay tarafından görevden alınır.

ORDU

Türklerin tarih boyunca birçok büyük devlet kurmalarının temel etkenlerinden birisi güçlü ordulara sahip olmalarıdır.

• Bozkır göçebe hayatının zorlukları Türklerin mücadeleci ve disiplinli bir yapıya sahip olmalarına neden olmuştur.

Türk Ordusunun genel özellikleri şunlardır.

1. Türk ordusunda ücretli askerlik yoktur. Halk kadın erkek ayırt edilmeksizin her an savaşa hazır durumda olduğu için Türk milleti için ordu-millet deyimi kullanılmıştır.
2. Sürekli ordunun bulunduğu Türk devletlerinde ordunun temeli atlı askerlere dayanır.
3. İlk düzenli orduyu Hun hükümdarı Mete 10´luk askeri sisteme göre oluşturmuştur.
4. Ordunun başında savaşlara kağan gider, diğer hanedan üyeleri komutan olarak orduya Komuta ederlerdi.
5. Türk ordusunun temel silahları ok-yay ve kılıçtır.

f. Savaşlarda Turan taktiği (Hilal Taktiği– Kurt kapanı-Sahte Ricat) tekniği kullanılır.

• Not: İlk Türk devletlerinde Kağanı koruyan seçme muhafız birliklerine Böri, Keşifler yapan akıncı birliklerine de

Yelme denir.

• Ücretsiz (gönüllü) (Hazarlar hariç)
• Ordu-Millet anlayışı (savaş zamanı herkes asker)
• Onlu Sistem (Askeri) (Mete Han’ın tahta çıktığı tarik Kara Kuvvetlerinin kuruluş tarihi kabul edilir)
• Yelme: Savaş zamanı düşmanın durumunun öğrenilmesi amacıyla gönderilen keşif birimine denir.
• Yelmenin Osmanlı’da karşılığı “Akıncı’dır.
• Dikkat: Ordu- Millet anlayışı Türk milletinin günümüze kadar getirmiş olduğu bir özelliktir.
• Göz Ardı Etme: Türklerin farklı kültürlerden en az etkilendikleri alan askerlik ve ordudur. İkinci olarak da devlet teşkilatı gelmiştir.

HUKUK

• Yazılı hukuk gelişmemiş, buna karşılık yazısız hukuk (Töre (Türe) gelişmiştir.
• Törenin kaynakları; örf, adet ve gelenekler, Kurultayın kararları ve hakanın emirleridir.
• Törede yer ve zamana göre, meclisin (Kurultay’ın) kararı/onayı ile Hakanın isteğiyle Kurultay’ın kararıyla, değişiklik yapılabilirdi.
• Törenin değişmez kuralları (nitelikleri);

• Adalet
• Eşitlik
• İyilik
• Yararlı Olma (Uzluk)
• İnsanlık (Kişilik)

• Barış zamanı herhangi birine kılıç çekmek, casusluk, Devlete başkaldırma, ordudan kaçma, adam öldürme ve namusa tecavüz etme gibi büyük suçların cezası idamdı.
• Hırsızlara çaldığı nesnenin on katı ödetilirdi. Daha hafif suç işleyenler ise on güne kadar hapiste kalırdı.
• Hapis cezaları göçebelikten dolayı kısadır. (10 günü geçmez)
• Yargan: Yargıç
• Tüz: Devlet ile vatandaşın karşılıklı olarak görevlerini bildiren yazısız sözleşme.
• Töreleri yazıya geçiren devlet: Uygurlardır. (Günümüzdeki

Tüzük kelimesi.)

SOSYAL VE EKONOMİK YAŞAM

• Türkler göçebe bir hayat yaşarlardı.
• Geçim kaynakları hayvancılıktır.
• Kölecilik, sınıf ayrımı göçebelikten dolayı yok.
• Tek eşlilik (monogami) vardı.
• Türkler ayrıca ticaret ile de yoğun ilgilenmişlerdir.
•  Ticaretin gelişmesinde ipek ve kürk yollarının etkisi vardır.
• İlk yerleşik hayata ve geçen ve tarımla geniş çaplı uğraşan

Uygurlar olmuştur.

DİL VE EDEBİYAT

• Eski Türklerde dil Türkçe idi.
• Asya Hunlarının Oğuz Kağan, Göktürklerin Ergenekon, Uygurların Türeyiş ve Göç, Kırgızların Manas destanları vardı.
• Kıpçak- Oğuz Türklerinin mücadelelerini konu alan Dede Korkut Hikâyeleri de Türklerin önemli bir edebiyat ürünüdür.
• Orhun abideleri ilk yazılı eserlerdir. Bu yazıtlar Türk adının ilk geçtiği metinlerdir.
• Orhun Kitabeleri ’ne kadar yazılı bir esere rastlanmamaktadır.
• Bunun yerine sözlü edebiyat gelişmiştir.
• Özellikle Savlar, Sagular, Koşuklar ve Destanlar önemli bir yere sahiptir;
• Sav : Atasözü
• Sagu: Ağıt, Ölüler için yakılan ağıtlardır.
• Koşuk: Kopuz (saz)  eşliğinde söylenen şiirler.
• Hikâye: Dede Korkut Hikâyeleri (Oğuzlar ile Kumanlar arasındaki mücadeleyi anlatır)
• Destanlar: Manzum halk hikâyeleridir. İslamiyet öncesi Türk kültürü hakkında bilgiler verir.

Destanlar:

• Alper Tunga ve Şu: İskitler (Sakalar)
• Oğuz Kağan Destanı: Asya Hun “Oğuz Kağan” adıyla bahsedilen kişi Mete Han’dır.
• Ergenekon ve Bozkurt: Göktürk (Dağın yarılarak çıkılması)
• Türeyiş ve Göç: Uygurlar
• Manas Destanı: Kırgızlar (En uzun Türk destanıdır.)
• Dede Korkut Hikâyeleri (Oğuz -Kıpçak mücadeleleri)
• Attila ve Sihirli Geyik: Avrupa Hun
• Uygurlara ait “Kutlu Dağ” destanı
• İgor Destanı (Rus – Kuman)
• Şehname (İran – Saka)
• Nibelungen (Alman – Hun)
• Aman Dikkat: Eski Türklerde yazılı kültüre geç başlanmasında en önemli etken; göçebe yaşamdır.

• Buraya Göz At: Yazılı kültüre geç başlanmasından dolayı Türklerin ilk dönemleriyle ilgili bilgilere daha çok Çin, Bizans ve Sasani kaynaklarından ulaşılmaktadır.
• Göktürk (Orhun) Alfabesi 38 harflidir ve Orhun Kitabeleri bu alfabeyle yazılan ilk belgelerdir (Türk Tarihi’nin ilk alfabesi)

Göktürk (Orhun) Kitabeleri:

• Kutluk (II. Göktürk) Devleti zamanında Bilge Kağan (732), Kültiğin (735) adına dikilmiştir. Yollug Tigin tarafından yazılmışlardır.
• Türk adının geçtiği ilk yazılı belgedir.
• Ayrıca Türk Tarihi’nin ve Türk Edebiyatı’nın ilk yazılı belgesidir.
• Vezir Tonyukuk (Apa Tarkan): 725-Kendi yazdı. İlk Türk tarihçisidir.
• Bilge Kağan (732), Kültiğin (735) yazıtları Yolluğ Tigin tarafından taşa kazınarak yazılmıştır.
• Hükümdarın halka karşı görevlerini
• Çin entrikaları
• Halkın devlete karşı sorumluluğunu
• İlk siyasetname örneğidir.
• Açı doyurmak, çıplağı giydirmek: Sosyal Devlet

• Bir tarafı Çince, Diğer tarafı Orhun’ca (Türkçe).

1889 yılında Yadrintsev tarafından orada bulunmuş

• Türklerinin mücadelelerini konu alan Dede Korkut Hikâyeleri de Türklerin önemli bir edebiyat ürünüdür.
• ilk yazılı eserlerdir. Bu yazıtlar Türk adının ilk geçtiği metinlerdir.
• Atasözü
• Ağıt, Ölüler için yakılan ağıtlardır.
• Kopuz (saz)  eşliğinde söylenen şiirler.
• Dede Korkut Hikâyeleri (Oğuzlar ile Kumanlar arasındaki mücadeleyi anlatır)
• Manzum halk hikâyeleridir. İslamiyet öncesi Türk kültürü hakkında bilgiler verir.

Destanlar:

• ait “Kutlu Dağ” destanı
• Eski Türklerde yazılı kültüre geç başlanmasında en önemli etken; göçebe yaşamdır.

• Yazılı kültüre geç başlanmasından dolayı Türklerin ilk dönemleriyle ilgili bilgilere daha çok Çin, Bizans ve Sasani kaynaklarından ulaşılmaktadır.
• dir ve Orhun Kitabeleri bu alfabeyle yazılan ilk belgelerdir (Türk Tarihi’nin ilk alfabesi)

Göktürk (Orhun) Kitabeleri:

• Hükümdarın halka karşı görevlerini
• Çin entrikaları
• Halkın devlete karşı sorumluluğunu
• İlk siyasetname örneğidir.
• Açı doyurmak, çıplağı giydirmek: Sosyal Devlet

• Danimarkalı W. Thomsen tarafından çevrildi. (1891)
• Türk tarihinin ilk yazılı belgeleridir. İlk bulunan kelime Tengri’dir (Tanrı)
• Not: Orhun Kitabeleri çözülebildiği için Türk tarihinin ilk yazılı eseridir.

DİN ve İNANIŞ

• Gök Tanrı inancı çok yaygındı.
• Din adamlarına Kam ve Şaman,
• Dini törenlerine Yuğ denirdi.
• Türkler ölüyle beraber eşyalarını da gömerler, mezarlarının başına da Balbal adı verilen taşları dikerlerdi.
• Mezarlarına Kurgan denilirdi.
• Türklerde gök tanrı inancı dışında farklı dinlerin görülmesinde; göçebe yaşam tarzları ve hoşgörülü yapıları etkili olmuştur
• Buraya bak: Din değiştiren ilk Türk devleti Uygurlardır.
• Aman dikkat: Türklerin yaşayışına en uygun din İslamiyet olmuştur. Bu nedenledir ki diğer dinleri kabul eden Türk topluluklarının birçoğu milli benliğini kaybetmiştir.

BİLİM

• Türklerin matematik ve Astronomi alanında geniş bilgi birikimi vardı.
• Bir yılı 365 gün ve 5 saatten biraz fazla olarak bulmaları, On İki Hayvanlı Türk Takvimi bunun kanıtıdır.
• Türklerin kullandığı takvimler:

• 12 hayvanlı, Güneş yılı esastır. 365 gün 4 saattir.
• Hicri (Ay yılı esastır) (354 gün) (dini bayramlarda Örn; Ramazan ayı 10 gün kayar)

SANAT

• Çadır, Dokumacılık
• Halı (Dünyanın en eski halısı Pazırık halısı Türklerin)
• Fresko (duvar resmi)
• Uygurlarda resim yapan sanatçıya “Bedizci” denir.
• Hat, Çini, Minyatür, Fresko, Heykelcilik (balbal)
• Madencilik: Altın Adam Zırhı
• Bozkırın Kuyumcuları (İskitler)
• Minyatür: Uygurlarda başlar.
• İskitlere ve Hunlara ait olan eserler Rusya’da “Ermitaj” müzesinde sergileniyor.
• Hayvan üslubu
• Kımız (milli içecek)
• Taşınabilir eşyalar (halı, kilim, çul, iğne oyası)